Nagroda Nobla z fizyki dla astronomów, kolejne odkrycia planet pozasłonecznych, nowe teleskopy – to jedne z najciekawszych wydarzeń roku 2011 w światowej astronomii.
Nobel za obserwację supernowych
Nagroda Nobla z fizyki za rok 2011 została przyznana za obserwacje odległych supernowych, dzięki którym odkryto, że tempo rozszerzania Wszechświata wzrasta. Odkrycie to oznacza też, że za trzy czwarte masy Wszechświata odpowiada egzotyczna ciemna energia o nietypowych własnościach (m.in. ujemne ciśnienie). Laureatami nagrody zostali: Saul Perlmutter, Brian P. Schmidt i Adam G. Riess.
Nowe planety pozasłoneczne
W badaniach astronomicznym ciągle czołowym tematem są odkrycia planet pozasłonecznych. Liczba znanych egzoplanet przekroczyła już 700. Wśród odkryć wyróżnia się ogłoszenie ponad 50 nowych planet przez zespół Michela Mayora z Obserwatorium Genewskiego, korzystający ze spektrografu HARPS, pracującego w Obserwatorium ESO La Silla na 3,6-metrowym teleskopie. Co więcej, wśród tego grona 50 planet, znajduje się aż 16 z kategorii określanej mianem ”superziemie”, czyli obiekty o masie do 10 mas Ziemi.
Z kolei NASA ogłosiła odkrycie przez misję kosmiczną Kepler planety-kandydatki na obiekt o podobnych własnościach jak Ziemi. Egzoplaneta Kepler 22 b ma masę jedynie 2,4 razy większą niż Ziemia, obiega swoją gwiazdę w ciągu 290 dni, a co więcej, może na niej panować temperatura sprzyjająca istnieniu wody w stanie ciekłym - szacowana na około 22 stopnie Celsjusza.
Z ciekawych odkryć na polu badań Układu Słonecznego można wskazać planety karłowatej Eris. Korzystając z zakrycia gwiazdy przez ten obiekt zmierzono dokładnie średnicę Eris. Okazało się, że pod względem rozmiaru jest bliźniaczką Plutona.
Z kolei Plutonowi doszedł nowy księżyc – znamy ich teraz cztery. Natomiast Ziemia może poszczycić się pierwszą planetoidą trojańską. Asteroida 2010 TK7 ma około 300 metrów średnicy i zakreśla skomplikowaną orbitę w pobliżu jednego z punktów libracyjnych układu Ziemia-Słońce. Planetoid trojańskich znanych jest kilka tysięcy. Zdecydowana większość z nich związana jest z Jowiszem, po kilka posiadają Neptun i Mars, w przypadku Ziemi do tej pory nie znano takiego obiektu.
Obserwacje jednej z komet (103P/Hartley 2) pokazały, że skład znajdującej się w niej wody jest prawie identyczny jak w ziemskich oceanach. Ma bardzo podobny stosunek zawartości deuteru do wodoru. Jest to pierwszy taki przypadek wśród komet, ale może być wsparciem dla hipotezy, że ziemska woda pochodzi właśnie od komet.
Astronomowie skonstruowali też trójwymiarową mapę naszej lokalnej części Wszechświata. Pokazuje ona struktury w promieniu do 380 milionów lat świetlnych i obejmuje 45 tysięcy galaktyk. Mapa została wykonana w ramach przeglądu nieba 2MASS Redshift Survey, który potrzebował około 10 lat, aby przeskanować całe niebo w bliskiej podczerwieni.
Hity na polu teleskopów
W roku 2011 miało miejsce kilka wydarzeń istotnych dla naziemnej astronomii instrumentalnej. Obserwacje rozpoczęło kilka średnich i mniejszych nowych teleskopów, m.in. 2,6-metrowy VST (VLT Survey Telescope) do przeglądów nieba w zakresie widzialnym. Bardzo Duży Teleskop (VLT) w Obserwatorium ESO Paranal działa już od kilku lat, jednak dopiero w marcu 2011 r. pokazał pełnię swoich możliwości.
Hitem na polu teleskopów naziemnych były pierwsze opublikowane obrazy z sieci anten ALMA pracujących w zakresie milimetrowym i submilimetrowym. ALMA (Atakama Large Milimetr/submilimeter Array) będzie największym naziemnym obserwatorium astronomicznym. Aktualnie jest w trakcie konstrukcji, działa już około 20 z planowanych 66 anten. Ukończenie budowy nastąpi w 2013 roku.
Podjęto także kilka istotnych decyzji w kwestii projektowanego gigantycznego teleskopu o średnicy prawie 40 metrów. E-ELT, czyli Ogromnie Wielki Teleskop Europejski, jest planowany przez Europejskie Obserwatorium Południowe ESO. Została wybrana lokalizacja do budowy teleskopu - góra Cerro Armazones na pustyni Atakama w Chile.
Prace projektowe postępują też w dwóch projektach amerykańskich: Wielki Teleskop Magellana (GMT) o średnicy 26 metrów i Teleskop Trzydziestometrowy (TMT) o rozmiarze 30 metrów.
Natomiast w przypadku działających już od lat teleskopów, okrągły wynik uzyskało Obserwatorium Gemini (dwa teleskopy ośmiometrowe na obu półkulach) - opublikowano tysięczną pracę naukową opartą o dane z tych teleskopów. Jednak wyniki Gemini to niewiele w porównaniu z Kosmicznym Teleskopem Hubble'a (HST), który może poszczycić się osiągnięciem 10 tysięcy publikacji naukowych. Kolejnym okrągłym wynikiem HST jest milionowa obserwacja wykonana przez ten instrument. Źródło: tvp.info