Merkury jest planetą położoną najbliżej Słońca; pod względem wielkości w Układzie Słonecznym zajmuje ósme miejsce. Swe imię Merkury zawdzięcza temu, że pędzi po niebie - podobnie jak mityczny bóg kupców i podróżnych. Jest to jeden z najjaśniejszych obiektów na niebie.

DANE LICZBOWE:

Orbita Merkurego leży bliżej Słońca niż orbita Ziemi. Z tego powodu dla ziemskiego obserwatora Merkury zawsze świeci na niebie blisko Słońca. Podczas każdego 88-dniowego okresu orbitalnego jest zaledwie kilka dni, kiedy w ogóle można zobaczyć tę planetę - znajduje się wtedy wystarczająco daleko od Słońca. Merkury widoczny jest wówczas nisko na niebie, po zmierzchu lub przed świtem. Niestety nigdy nie widać go na naprawdę ciemnym tle nieba.

Najlepiej widać Merkurego wieczorem wiosną albo przed świtem jesienią. Łatwo można sprawdzić w astronomicznym roczniku czy kalendarzyku, kiedy takie najlepsze dni wypadają. Zwykła lornetka zwiększa szansę na odnalezienie Merkurego, ale nie można z niej korzystać, gdy Słońce jest nad horyzontem. Merkury wygląda jak jasna gwiazda.

Orbita Merkurego jest dość znacznie wydłużona, mniej okrągła, bardziej eliptyczna. Podczas, gdy peryhelium znajduje się w odległości 46 mln km, aphelium jest oddalone aż o 70 mln km od Słońca. Poza tym inną bardzo szczególną cechą Merkurego jest fakt, iż w ciągu swego pełnego obiegu dookoła Słońca wykonuje on jedynie 1,5 obrotu dookoła własnej osi! Co ciekawsze, aż do 1965 r. sądzono, że Merkury w ogóle się nie obraca! Ponadto planeta posiada również bardzo słabe pole magnetyczne o sile ok. 1% ziemskiego pola.

Merkury jest pierwszą według oddalenia od Słońca planetą Układu Słonecznego. Jest on stosunkowo niewielki, gdyż jego promień wynosi zaledwie 2439km, a co za tym idzie masa jego stanowi zaledwie 5,6% masy Ziemi. Pod względem długości promienia zajmuje on, zatem przedostatnie miejsce w Układzie Słonecznym. Mniejszy od niego jest już tylko Pluton.

Merkury krąży w odległości 57,91mln kilometrów od Słońca, a więc mniej więcej w połowie drogi między Ziemią a Słońcem. Obieg wokół Słońca po orbicie zajmuje mu ok. 88 dni. Natomiast obrót wokół własnej osi zajmuje mu 58,7 dnia (merkuriańska doba). Wynika, więc z tego, że doba na Merkurym trwa aż 2/3 roku. Spowodowane jest to prawdopodobnie mocnym oddziaływaniem grawitacyjnym Słońca, które ma zapewne wpływ na zwolnienie ruchu wirowego.

Wynikiem tak wolnej rotacji Merkurego jest to, że każde miejsce na tej planecie jest nieprzerwanie, przez trzy miesiące oświetlone światłem słonecznym, co doprowadza do osiągnięcia temperatury nawet 430°C na oświetlonej części planety. W tym samym czasie natomiast na nieoświetlonej części planety temperatura spada nawet do –170°C.

Merkury jest praktycznie pozbawiony atmosfery, czego powodem jest jego mała masa i słaba siła przyciągania, która nie jest w stanie zatrzymać gazu. Występuje tu jednak śladowa atmosfera, która jest bardzo silnie rozrzedzona. Jest ona złożona głównie z helu, śladowych ilości tlenu, argonu, azotu i ksenonu. Brak znaczącej atmosfery i chmur powoduje, że prognoza pogody na Merkurym jest prosta; zawsze straszliwie gorąco w dzień i mrożące zimno nocą.

Merkury pod względem morfologii i wyglądu zewnętrznego jest bliźniaczo podobny do Księżyca, czego dowiodła misja kosmiczna „Mariner 10” w latach 1973-1974. Na powierzchni Merkurego znajduje się wiele kraterów oraz strefy ciemne i jasne, które ze sobą sąsiadują. Kratery powstały w wyniku bombardowania przez meteoryty i aktywności wulkanicznej planety. Najbardziej charakterystyczny jest wielki krater na półkuli północnej, zwany Równiną Upału (Caloris Basin). Dociera tu bardzo dużo ciepła i światła ze Słońca. Średnica tego krateru wynosi 1400 km i podejrzewa się, że jest on pozostałością po uderzeniu wielkiego meteorytu 3,8 miliarda lat temu. Uderzenie było tak silne, że spowodowało wypiętrzenie podwójnego łańcuch gór dookoła krateru. Średnica tegoż łańcucha wynosi 1600 kilometrów. Po drugiej stronie planety, na antypodach znajdują się góry sięgające 1500 metrów. Uczeni sądzą, że są one wynikiem uderzenia meteorytu po drugiej stronie planety.

Właśnie rozmieszczenie kraterów umożliwia określenie czasu powstania poszczególnych rejonów Merkurego. Strefy z największą liczbą kraterów są najstarsze i mają około 4,1 i 4,2 miliarda lat. Strefy o małym zagęszczeniu kraterów (najmłodsze) mają natomiast od 3,8 do 3,9 miliarda lat.

Mimo zewnętrznego podobieństwa do Księżyca, od wewnątrz Merkury jest podobny raczej do Ziemi. Jądro planety jest zbudowane z żelaza i niklu. Oprócz tego jądro to, podobnie jak jądro Ziemi, jest w stanie ciekłym, gdyż wskazuje na to nieoczekiwanie silne pole magnetyczne planety. Merkury nie posiada naturalnych satelitów.

Pomimo małych rozmiarów i braku atmosfery, Merkury posiada wiele ciekawych cech, które zasługują na dalsze badania.

Obserwacje Merkurego

Merkury i Wenus zaliczane są do planet wewnętrznych, tzn. takich, których orbity położone są wewnątrz orbity Ziemi. Fakt ten powoduje, iż tarcze tych planet wykazują fazy podobne do tych jakie obserwujemy w przypadku Księżyca. Jednak, aby móc się o tym przekonać, należy użyć odpowiedniego sprzętu obserwacyjnego. Widoczność Merkurego i Wenus jest utrudniona przez fakt, iż planety te nie oddalają się od Słońca na odległość większą niż 28° (Merkury) i 47° (Wenus), co sprawia, że planety te możemy obserwować na niebie tuż przed wschodem Słońca lub niedługo po jego zachodzie. Powyższy fakt powoduje również, że planety te widoczne są na niebie na małych wysokościach nad horyzontem — zwłaszcza Merkury. Często zatem obrazy tych planet są silnie rozmyte przez ziemską atmosferę. Najlepiej jeśli obserwacje tych planet będziemy wykonywać z dala od miejskich kominów i zabudowań, które mogą nam w skrajnych przypadkach uniemożliwić obserwacje. Odpowiednie miejsce obserwacji (o tzw. „niskim” horyzoncie) oraz dogodne warunki atmosferyczne to połowa sukcesu w obserwacjach Merkurego i Wenus, druga — to użycie odpowiedniego sprzętu.

Planeta jest widoczna z Ziemi w różnych fazach - podobnie jak obserwujemy Księżyc, lecz najjaśniej świeci w postaci wąskiego sierpa. Nie ma powszechnej zgody co do koloru Merkurego - jedni widzą żółtą planetę, inni - różową.

Tarczę Merkurego będziemy mogli obserwować, jeśli będziemy dysponować co najmniej 70 mm teleskopem wyposażonym w okular dający powiększenie nie mniejsze niż 60–80×. Użycie teleskopu o większej średnicy (100–150 mm) i powiększeniu (120–200×) wydatnie polepszy widoczność Merkurego w polu widzenia naszego teleskopu. O ile obserwacje wizualne tej planety możliwe są przy zastosowaniu teleskopu o niewielkich rozmiarach, o tyle obserwacje fotograficzne wymagają użycia teleskopu o średnicy co najmniej 20 cm. Aby jednak zarejestrować na kliszy wyraźnie tarczę Merkurego, należy użyć ogniskowej co najmniej 15–18 metrów! Tak duże powiększenia uzyskamy stosując projekcję okularową. O ile w przypadku obserwacji wizualnych warunki atmosferyczne były istotne, o tyle w przypadku obserwacji fotograficznych są one jeszcze ważniejsze. W zależność od średnicy teleskopu, jasności planety i czułości filmu czasy ekspozycji mogą wynosić nawet do 3–5 sekund. W tym czasie stan atmosfery ziemskiej może ulec niewielkiej zmianie, co jednak w połączeniu z długimi ogniskowymi teleskopu sprawi, że obraz planety na kliszy będzie mocno rozmyty. Fakt ten sprawia, że dobrej jakości zdjęcia Merkurego nadal należą do rzadkości.