To układ stosowany do opisu chwilowych położeń ciał niebieskich na sferze. Obydwie współrzędne ulegają stałej zmianie wraz z obrotem Ziemi. Współrzędne horyzontalne określają położenie ciała niebieskiego względem horyzontu. Współrzędnymi w układzie horyzontalnym są:
- azymut (A),
- wysokość (h).
Początkiem układu horyzontalnego jest punkt, w którym znajduje się obserwator. Linia pionu wybiegająca z tego miejsca przecina sferę niebieską w dwóch punktach: zenicie (Z) i nadirze (Nd).
W miejscach przecięcia się przedłużenia osi obrotu Ziemi (oś świata) ze sferą niebieską znajdują się:
- północny biegun świata (Bn),
- południowy biegun świata (Bs).
Koło wielkie przechodzące przez zenit, nadir oraz bieguny świata nazywane jest południkiem astronomicznym (lokalnym, miejscowym). Prostopadłe do niego koło, przechodzące przez zenit i nadir, nazywane jest pierwszym wertykałem. Południk astronomiczny przecina horyzont w punktach północy (N) i południa (S).
Azymut (A) - jest kątem zawartym pomiędzy półkolem początkowym układu (półkolem południka lokalnego) a półkolem wertykalnym (wierzchołkowym) przechodzącym przez dany obiekt. Azymut zmienia wartość od 0° do 360° zgodnie z kierunkiem ruchu wskazówek zegara. W astronomii azymut mierzony jest wzdłuż horyzontu od punktu południa (S) w kierunku zachodnim (W). W geografii (geodezji, kartografii, topografii) azymut mierzony jest wzdłuż horyzontu od punktu północy (N) w kierunku wschodnim (E).
Azymut astronomiczny: S - 0°, W - 90°, N - 180°, E - 270°
Azymut geograficzny: N - 0°, E - 90°, S - 180°, W - 270°
Obecnie w większości popularnych programów astronomicznych i efemerydach podawany jest azymut geograficzny.
Wysokość (h) - jest kątem zawartym pomiędzy kierunkiem na dany obiekt, a rzutem tego kierunku na płaszczyznę horyzontu. Wysokość zmienia wartość od -90° do 90°. Ujemne wartości dotyczą obiektów znajdujących się pod horyzontem.
h horyzontu = 0°
h zenitu = 90°
W niektórych przypadkach zamiast wysokości używa się odległości zenitalnej (z), z = 90° - h.
Opracowanie tekstu: Agnieszka Zawada