Hipparcos (ang. High Precision Parallax Collecting Satellite lub Hipparcos Space Astrometry Mission) był przedsięwzięciem Europejskiej Agencji Kosmicznej (ESA) mającym na celu pomiar paralaks i ruchów własnych gwiazd.
Nazwę projektu nadano na cześć na cześć starożytnego greckiego astronoma Hipparchosa z Nikei (wioska obecnie należy do Turcji). Satelita wyznaczył odległości do ponad 2,5 miliona gwiazd, położonych w promieniu 150 parseków (490 lat świetlnych) od Ziemi. Wyniki tych pomiarów naukowcy zawarli w dwóch katalogach - Tycho i Hipparcos.
Rys 1. Satelita Hipparcos.
Hipparcos został wystrzelony 04.08.1989 roku, miał być umieszczony na orbicie geostacjonarnej, jednak awaria silnika spowodowała umieszczenie go na orbicie, której perygeum znajdowało się na wysokości 526 km, natomiast apogeum – 36,000 km. Wykonywał obserwacje od 26.11.1989 – 15.08.1993 (ponad 3,5 roku). Główną częścią optyki był teleskop Bakera-Schmidta. Nowatorskie było umieszczenie lustra, które kierowało światło z dwu kierunków oddalonych o 58° do wspólnej płaszczyzny ogniskowej o polu widzenia 0.9° x 0.9°. Satelita obserwował rotując (raz na nieco ponad 2 godziny) przy czym wolno zmieniało się także położenie osi rotacji. Kiedy teleskop skanował niebo, światło pochodzące od gwiazd modulowane było maską, w której wycięto 2688 równoległych szczelin pokrywających powierzchnię 2,5 x 2,5 cm. Z wybranego wcześniej katalogu (HIC) w polu widzenia znajdowało się średnio 4-5 gwiazd, ale tylko jedna była obserwowana. Obserwacje prowadzone były w jednym, szerokim paśmie fotometrycznym (Hp). Niezależnie od głównego teleskopu niebo skanowane było tzw. „sky mapperem”, a światło mierzone przez dwa filtry BT i VT (eksperyment Tycho). Wynikiem obserwacji były 2 wielkie katalogi:
- katalog Hipparcos-a (118,218 gwiazd)
- katalog Tycho (1,058,332 gwiazd).
Tabela. Charakterystyka katalogów.
| Katalog Hipparcos-a, charakterystyka | |
| Liczba obiektów: Średnia gęstość: Graniczna jasność Kompletność Zawartość: Średnia epoka obserwacji Układ referencyjny Medianowy błąd pozycji Medianowy błąd dokładności paralaksy Medianowy błąd dokładności ruchu wł. Medianowa dokładność fotometrii Hp dla V<9,5 Średnia liczba obserwacji na gwiazdę Całkowita liczba pomiarów Hp Liczba odkrytych gwiazd zmiennych Liczba odkrytych gwiazd zmiennych okresowych Liczba gwiazd wizualnie podwójnych |
118,218 ~3 / stopień kw. V ~ 12,4 mag do V = 7,3 – 9.0 mag pozycje, ruchy własne, paralaksa, jasność Hp, informacje o zmienności i podwójności. 1991,25 ICRS 0,77 / 0,64 mas 0,97 mas 0,88 / 0,74 mas/rok 1,5 mmag 110 13 x 106 11,597 (8237 nowych) 2,712 (970 nowych) 23,882 |
| Katalog Tycho, charakterystyka | |
| Liczba obiektów: Średnia gęstość: Graniczna jasność Kompletność Zawartość: Medianowy błąd pozycji dla wszystkich gw. Medianowy błąd pozycji dla gw. z V < 9,5 Medianowa dokładność fotometrii Hp dla V < 9,5 Średnia liczba obserwacji na gwiazdę Całkowita liczba pomiarów Hp |
1,058,332
|
| Źródło: prof. dr hab. Andrzej Pigulski, Instytut Astronomiczny, Wydział Fizyki i Astronomii Uniw. Wrocławski. | |
Na podstawie danych uzyskanych w wyniku misji Hipparcos powstały największe w historii drukowane atlasy nieba: "Millennium Star Atlas" (Roger W. Sinnott i Michael A. C. Perryman, 1997) i wydany w języku polskim "Wielki Atlas Nieba" (Piotr Brych, 1999).
Opracowanie tekstu: Agnieszka Zawada