Zaćmienie Słońca następuje wtedy, gdy Księżyc znajduje się pomiędzy Ziemią i Słońcem. Ta konfiguracja może się pojawić tylko podczas nowiu Księżyca, gdy Słońce i Księżyc są w koniunkcji widocznej z Ziemi.
W starożytności, a także w późniejszych kulturach, zaćmieniom Słońca przypisywane były pewne własności, legendy. Całkowite zaćmienia Słońca przerażały ludzi, gdyż nie mogli oni sobie wyobrazić, jak Słońce może nagle znikać w ciągu dnia i niebo przesłaniać się w ciągu kilku minut. Jednakże, duchowe przypisywanie zaćmień Słońca jest teraz w dużej mierze lekceważone.
Całkowite zaćmienia Słońca to bardzo rzadkie zjawisko. Nie występuje ono co miesiąc podczas nowiu lub pełni Księżyca. Dzieje się tak dlatego gdyż orbita Księżyca jest nachylona ok. 5 stopni w stosunku do orbity Ziemi, więc zazwyczaj Księżyc mija nieznacznie wyżej lub niżej "pod kreską" między Słońcem a Ziemią. Stąd też tylko co około sześć miesięcy mamy możliwość podziwiać to zjawisko.
Całkowite zaćmienie Słońca jest spektakularnym zjawiskiem przyrody i wielu ludzi wybiera się w podróż na drugi koniec świata aby go zobaczyć.
Rodzaje zaćmień Słońca:
- zaćmienie całkowite - występuje gdy Słońce jest całkowicie zaciemnione przez Księżyc. Ogromny błyszczący dysk Słońca jest zastąpiony przez ponury zarys Księżyca i widoczna staje się korona słoneczna. Obserwator znajduje się w cieniu Księżyca.
- zaćmienie obrączkowe (pierścieniowe) - występuje wtedy, gdy Słońce i Księżyc są dokładnie w jednej linii. Rozmiary kątowe Księżyca są mniejsze niż Słońca. Słońce pojawia się jako bardzo błyszczący pierścień otaczając zarys Księżyca.
- zaćmienie hybrydowe - występuje wówczas, gdy w pewnych miejscach na Ziemi jest ono widoczne jako zaćmienie całkowite podczas gdy w innych jest to zaćmienie obrączkowe. Zaćmienia hybrydowe są raczej rzadkie i stanowią ok. 5% wszystkich zaćmień.
- zaćmienie częściowe - występuje, gdy Słońce i Księżyc są niezupełnie w jednej linii, i Księżyc tylko częściowo zaciemnia Słońce. Obserwator nie znajduje się całkowicie w cieniu Księżyca, lecz na tyle blisko, że znajduje się w półcieniu.
W przypadku zaćmienia centralnego (całkowite, obrączkowe lub hybrydowe) obserwator, który nie znajduje się w centrum, czyli nie w cieniu, ale w półcieniu obserwuje jedynie zaćmienie częściowe.
częściowe | całkowite | obrączkowe | hybrydowe |
35,2% | 26,9% | 33,2% | 4,8% |
Okres zaćmienia Słońca jest technicznie błędną nazwą. Zjawisko przejścia Księżyca przed Słońcem nie jest zaćmieniem, lecz "occultation". Ściśle mówiąc, zaćmienie występuje wtedy kiedy jeden przedmiot przechodzi w cień rzucany przez inny przedmiot. Na przykład, gdy Księżyc znika przy pełni w momencie przechodzenia w cień Ziemi, zjawisko ma odpowiednią nazwę zaćmienie Księżyca. Dlatego właściwy, ale rzadko używany termin, który powszechnie jest zaćmieniem Słońca, tak naprawdę jest zaćmieniem Ziemi.
Geometria zaćmienia.
Poniższy schemat przedstawia ustawienie w linii prostej Słońca, Księżyca i Ziemi podczas zaćmienia Słońca. Ciemny szary region pod Księżycem to umbra. Jest to kompletny cień (począwszy od Księżyca), w którym źródło światła (Słońce) jest zupełnie niewidoczne. Niewielki obszar, gdzie umbra dotyka powierzchni Ziemi - to zaćmienie całkowite. Większy obszar światła natomiast - to półcień, w którym można zobaczyć tylko częściowe zaćmienie.
Orbita Księżyca wokół Ziemi jest pochylona pod kątem ponad pięć stopni w stosunku do płaszczyzny orbity Ziemi wokół Słońca (ekliptyki). Z tego powodu, w chwili nowiu Księżyca, będzie on mijać wyżej lub poniżej Słońce. Zaćmienie Słońca może następować dopiero wtedy, gdy nów Księżyca nastąpi blisko jednego z punktów (znanych jako węzły orbity) gdzie orbita Księżyca przecina ekliptykę.
Podczas centralnego zaćmienia, umbra (lub antumbra, w przypadku zaćmienia obrączkowego) Księżyca porusza się szybko z zachodu na wschód przez Ziemię. Ziemia również obraca się w tym samym kierunku, ale prędkość umbry jest zawsze większa niż jakiegokolwiek punktu na powierzchni Ziemi.
Całkowite zaćmienia Słońca występują bardzo rzadko. Pomimo, że zdarzają się na Ziemi co ok. 18 miesięcy, to oszacowano, że powtarzają się w danym miejscu przeciętnie tylko raz na 370 lat. A potem, czekając tak długo, zaćmienie całkowite trwa tylko przez kilka minut. Całość zjawiska nigdy nie trwa więcej niż 7 min 40 s, i jest zazwyczaj znacznie krótsze. Podczas każdego tysiąclecia jest zwykle mniej niż 10 całkowitych zaćmień słońca przewyższających 7 minut. Najdłuższe całkowite zaćmienie Słońca nastąpi 16 lipca 2186 roku, gdy całość jego będzie trwać 7 min 29 s.
Jeżeli znamy datę i czas jakiegokolwiek zaćmienia Słońca, możemy przewidzieć inne zaćmienia na podstawie cykli zaćmienia. Są dwa takie cykle: Saros i Inex. Saros jest najbardziej znanym i dokładnym cyklem, który trwa przez 6,585.3 dni (ok. 18 lat i 11 dni) i informuje, że po tym okresie nastąpi właściwie identyczne zaćmienie.
Możliwe jest jednoczesne zaćmienie Słońca i tranzyt planety. Ale te wydarzenia są niezwykle rzadkie z powodu swoich krótkich czasów. Następne przewidziane jednoczesne zaćmienie Słońca i tranzyt Merkurego ma mieć miejsce 5 lipca 6757 roku. natomiast zaćmienie Słońca i tranzyt Wenus jest przewidziane na 5 kwietnia 15232 roku.
Tylko 5 godzin po tranzycie Wenus 4 czerwca 1769 roku było całkowite zaćmienie Słońca, które było widoczne w Ameryce Pn., Europie i północnej Azji jako częściowe zaćmienie Słońca. To była najniższa różnica czasowa w historycznej przeszłości między tranzytem planety a zaćmieniem Słońca.
Źródło: wikipedia